Đã từ bao đời, thủ đô Hà Nội luôn được đánh giá là nơi có nền văn hóa vô cùng đa dạng, phong phú, đồng thời cũng mang đậm bản sắc dân tộc. Bên cạnh đó, Hà Nội cũng là vùng đất có những công trình kiến trúc và di tích mang đậm dấu ấn lịch sử của những cuộc chiến tranh chống giặc ngoại xâm. Hà Nội cũng là nơi có nền ẩm thực hết sức đặc sắc và tạo được sức hút với nhiều du khách trên thế giới. Dưới đây là một số nét tiêu biểu của văn hóa Hà Nội, cùng huenews.com.vn tìm hiểu nhé.
1.Văn hóa Hà Nội – Đôi nét về Hà Nội
Hà Nội là thủ đô của nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Cũng là kinh đô của hầu hết các vương triều phong kiến tại Việt Nam trước đây. Do đó, lịch sử Hà Nội gắn liền với sự thăng trầm của lịch sử Việt Nam qua các thời kỳ. Hà Nội là thành phố trực thuộc trung ương và là thành phố có diện tích lớn nhất cả nước từ khi tỉnh Hà Tây sáp nhập vào, đồng thời cũng là địa phương đứng thứ hai về dân số với hơn 8 triệu người (năm 2019).
Tuy nhiên, nếu tính những người cư trú không đăng ký thì dân số thực tế của thành phố này năm 2019 là gần 10 triệu người. Mật độ dân số của Hà Nội là 2.398 người/km², mật độ giao thông là 105,2 xe/km² mặt đường. Hiện nay, Hà Nội là một đô thị loại đặc biệt của Việt Nam.
Hà Nội nằm giữa đồng bằng sông Hồng trù phú, nơi đây đã sớm trở thành một trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa ngay từ những buổi đầu của lịch sử Việt Nam. Năm 1010, vua Lý Thái Tổ, vị hoàng đế đầu tiên của nhà Lý. Quyết định xây dựng kinh đô mới ở vùng đất này với cái tên Thăng Long. Trong suốt thời kỳ của các triều đại Lý, Trần, Lê, Mạc. Kinh thành Thăng Long là trung tâm văn hóa, giáo dục và buôn bán của cả nước. Khi Tây Sơn rồi nhà Nguyễn lên nắm quyền trị vì. Kinh đô được chuyển về Huế và Thăng Long bắt đầu mang tên Hà Nội từ năm 1831, dưới thời vua Minh Mạng.
2.Văn hóa Hà Nội – Thăng Long
Kể từ khi Lý Công Uẩn dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) ra “thành Đại La ở nơi trung tâm trời đất” đến nay đã ngót một nghìn năm. Trong suốt chiều dài lịch sử đó, lớp lớp cư dân ở mọi miền quê về tụ cư sinh sống ở mảnh đất này đã chung sức sáng tạo nên một nền văn hoá mang đậm bản sắc của một vùng đô hội.
Quá trình hội tụ, giao lưu đã kết tinh nên phẩm chất cao đẹp của người Kẻ Chợ – Kinh Kì và không biết từ bao giờ trong dân gian đã cất tiếng ngợi ca một trong nhiều cái nhất của Thăng Long – Hà Nội:
“Nhất cao là núi Ba Vì
Nhất lịch, nhất sắc, kinh kì,Thăng Long”
Vậy “thanh lịch”, một trong những phẩm chất tốt đẹp của văn hoá người Hà Nội là gì và nó được biểu hiện trong văn hoá dân gian như thế nào?
3.Văn hóa Hà Nội – Vẻ đẹp thanh lịch
Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên cho rằng “thanh lịch” có nghĩa là “thanh nhã, lịch sự”. Còn nhà nghiên cứu văn hoá Hoàng Đạo Thúy giải thích hai từ “thanh lịch” như sau: Người Tràng An là người kinh kì “thanh”, không tục, không thô lỗ, “lịch”, lịch thiệp, lịch sự. Thanh lịch là cái phong cách sống của người Hà Nội.
Vẻ đẹp thanh lịch của người Thăng Long – Hà Nội còn thể hiện ở cách ứng xử trong giao tiếp. Từ lâu, người Hà Nội đã được mọi miền biết đến như là người lịch thiệp:
Chẳng thơm cũng thể hoa nhài
Chẳng lịch cũng thể con người Thượng kinh.
Giao tiếp lịch sự, tỏ rõ sự hiếu khách là nét đặc trưng của người Kẻ Chợ. Cô gái ở chốn phồn hoa thật ý tứ, ân cần chu đáo thể hiện trong giao tiếp:
“Ba gian nhà khách
Chiếu sạch, giường cao
Mời các thầy vào
Muốn sao được thế.
Mắm Nghệ lòng giòn
Rượu ngon cơm trắng
Các thầy dù chẳng sá vào
Hãy dừng chân lại em chào cái nao
Đêm qua em mới chiêm bao
Có năm ông cử mới vào nhà em
Cau non bổ, trầu cay têm
Đựng trong đĩa sứ em đem ra mời…”
4.Văn hóa Hà Nội – Nghệ thuật ăn uống
Đối với người Hà Nội, ăn uống không đơn giản là cung cấp nguồn năng lượng để duy trì sự sống. Mà nó đã trở thành một phong cách nghệ thuật riêng. Bàn tay khéo léo, tinh tế và tài hoa của người Hà Nội. Đã tạo nên những món ăn có dấu ấn riêng vừa ngon, vừa đẹp vừa hấp dẫn và thích thú. Cũng là món ăn bình thường mộc mạc ở nơi thôn dã nhưng đã được người dân nơi đây tạo ra hương vị riêng. Làm cho mọi người thật khó mà quên được. Sự đa dạng về màu sắc, phong phú về chủng loại. Hương vị đậm đà của các món ăn Hà Nội đã tạo nên nét độc đáo, đặc sắc trong văn hoá ẩm thực của chốn phồn hoa đô hội.
Khá nhiều địa danh nổi tiếng về các món ăn và đặc sản của vùng đất này đã được ca dao, tục ngữ nhắc đến:
1.Món bánh cuốn Thanh Trì
Thanh Trì là địa phương nổi tiếng về món bánh cuốn, thứ bánh trắng trong, mỏng mịn, dẻo và thơm. Được chấm với nước mắm ngon có ít gia vị như chanh, ớt, hạt tiêu trở thành món quà hấp dẫn. Ngoài bánh cuốn Thanh Trì, bánh dày ở làng Quán Gánh cũng rất nổi tiếng:
“Bánh cuốn Thanh Trì, bánh dày Quán Gánh”.
2.Món cốm Vòng nổi tiếng
Nhiều nơi biết làm cốm nhưng có lẽ không có nơi nào hạt cốm dẻo, thơm và ngon. Lại được gói trong lá sen như ở làng Vòng và cốm Vòng từ lâu đã trở thành món quà được nhiều nơi biết đến vì cái hương vị riêng biệt ấy:
“Gắng công kén hộ cốm Vòng
Kén hồng Bạch Hạc cho lòng em vui”
Làng Vòng thuộc phường Dịch Vọng, quận Cầu Giấy, có nghề làm cốm cổ truyền lâu đời. “Cốm vòng được chọn làm bằng giống nếp hoa vàng, thứ nữa là nếp nâu, nếp chấm đầu, đón lúa non vào sữa vừa đúng thì – chỉ người lành nghề mới biết được – đi bứt lúa về nhà, sàng sẩy, đãi sạch hạt lép để rải chỗ thoáng cho ráo chứ không phơi nắng mất hương. Cho lúa non rang, đảo đều vừa chín tới, quá lửa ra cốm sẽ giòn và ngả màu trắng làm kém ngon và mất đẹp.
Cốm giã trong chiếc cối riêng nông lòng, rộng miệng, mỏ chày tròn đều và ngắn, cầm nặng. Vừa giã vừa đảo đều tay cho cốm trốc vỏ. Mỗi lần giã vài trăm chày lại sàng sẩy. Qua năm sáu lượt mới xong một mẻ. Rải cốm vào lá sen già mà ủ lại, vừa giữ được hương lúa, vừa ướp lấy mùi ngát dịu của lá sen. Cốm đầu nia hạt mảnh như lá me, xanh đều thơm lâu được để dành cho khách sành. Ăn cốm phải ăn thong thả, nhấm nháp chút một, vừa ăn vừa ngẫm nghĩ. Tận hưởng cái hương vị tuyệt mĩ của đất trời đem cho. Cốm là quà trang nhã, thanh lịch, không chấp nhận sự thô bạo, vội vàng”. Và cốm Vòng là một đặc sản nổi tiếng của Kẻ Chợ:
“Làng Vòng làm cốm để mà tiến vua”
3.Gạo thơm của làng Mễ Trì
Ngoài cốm Vòng, làng Mễ Trì (tên nôm là Kẻ Mẩy), từng sản xuất gạo thơm nổi tiếng, cúng tiến vua, được vua đặt tên là Mễ Trì (cái ao gạo). Làng còn có tên là Mễ Sơn (núi gạo). Gạo thơm Mễ Trì có nhiều loại như tám xoan, tám hương, dự hương, dé cánh… cũng rất nổi tiếng
“Mễ Trì thơm gạo tám xoan
Dự hương, dé cánh thóc vàng như tơ”
4.Và rất nhiều đặc sản nổi tiếng khác
Hà Nội còn nổi tiếng với những món ăn gắn với từng địa danh cụ thể với những “Giò Trèm, nem Vẽ, chuối Xù”, “Khoai lang Triều Khúc, bánh đúc Đơ Bùi”. Đó là “ổi Quảng Bá, cá Hồ Tây”, là “Cá rô Đầm Sét”…… Không ai có thể quên được hương vị đậm đà, khó quên của bát bún ốc, bún chả, bún thang, bát phở, bánh tôm Hồ Tây và chả cá Lã Vọng.
Thật ra nhiều món ăn ở Hà Nội được mang từ nhiều miền quê đến. Nhưng do cách chế biến, cách bày biện, màu sắc bắt mắt và cách ứng xử trong ăn uống của người Kinh Kì. Đã tinh tế hoá cách ẩm thực của dân quê nên ẩm thực của cư dân nơi đây đã tạo thành một thứ nghệ thuật riêng đặc sắc.
5.Văn hóa Hà Nội – Khéo mặc
Không chỉ “sành ăn”, người Thăng Long – Hà Nội còn biết khéo mặc, mặc hợp thời tiết, khí hậu. Nhìn chung cư dân ở đây chuộng những vải vóc, lụa là có gam màu trang nhã. Ghét màu sắc lòe loẹt, lại được may hợp thời trang vừa gọn gàng, kín đáo. Mà không kém phần duyên dáng, lịch lãm mang vẻ đẹp sâu lắng và rất độc đáo.
Trang phục của người Hà Nội được tạo nên bởi Lĩnh Sài, Nhiễu Giấy – những làng nghề nổi tiếng từ xưa:
“Hỡi cô thắt lưng bao xanh
Có về Kẻ Bưởi với anh thì về
Làng anh có ruộng tứ bề
Có hồ tắm mát có nghề quay tơ”
Kẻ Bưởi chỉ chung các làng thuộc tổng Trung, huyện Vĩnh Thuận trước kia, nay thuộc quận Tây Hồ. Làng Trích Sài ở đây có nghề dệt lĩnh nổi tiếng.
Đã có một thời chiếc áo dài màu sắc trang nhã, chiếc nón ba tầm và đôi guốc mộc. Đã tôn lên vẻ đẹp lịch lãm, duyên dáng của người phụ nữ Thăng Long – Hà Nội:
“Nón này em sắm đáng trăm
Ai trông cái nón ba tầm cũng ưa
Nón này che nắng che mưa
Nón này để đội cho vừa đôi ta”
Trong cuốn Phố phường Hà Nội xưa, nhà nghiên cứu Hoàng Đạo Thúy đã viết về vấn đề này như sau: “người Hà Nội chuộng lối sống khoan hoà, giản dị. Ghét lòe loẹt mà thích diểm dắn. Tránh tiếng xa hoa. Dù giàu sang, áo có mớ năm, mớ bảy, cũng phủ một chiếc áo thâm hay tam giang”… Vì là người Kinh Kì nên dân Hà Nội đi đâu cũng được người ta trọng. Lại cũng được mến về tính yêu khách. Ở các nơi, khi người ta nói “nhà tôi có khách Hà Nội về”, là nhiều bà con muốn đến gặp”.
6.Văn hóa Hà Nội – Chú trọng lời ăn tiếng nói
Cách ứng xử của người Hà Nội biểu hiện trước hết là ở tiếng nói. Tiếng nói của người Hà Nội, nhẹ nhàng, êm ái, uyển chuyển và khá chuẩn xác. Trong giao tiếp, người Hà Nội sử dụng ngôn ngữ khá linh hoạt, khiến cho người nghe. Nhất là người ở các địa phương khác, rất dễ mến, dễ cảm và dễ cuốn hút. Cùng với tiếng nói là thái độ cử chỉ, trang phục tạo nên sự lịch lãm, tế nhị mà hầu như chỉ có riêng của người Hà Nội. Nhìn chung, người Hà Nội rất có ý thức trong giao tiếp, chú trọng lời ăn tiếng nói theo một phong cách riêng mà ít địa phương nào trong cả nước có được.
7.Văn hóa Hà Nội – Khiếu thẩm mĩ của người Hà Nội
Ngoài ra, khiếu thẩm mĩ cũng thể hiện phẩm chất thanh lịch của người Hà Nội. Những bàn tay tài hoa của các nghệ nhân làm nghề truyền thống. Đã tạo nên những sản phẩm đẹp và tinh tế. Thú chơi hoa, cây cảnh tao nhã chẳng những làm đẹp cuộc sống hằng ngày. Nhất là trong những ngày lễ, tết mà còn tạo nên phong cách riêng của cư dân Hà Nội.
Những phẩm chất tốt đẹp của người Thăng Long – Hà Nội. Được tạo nên trong suốt quá trình hình thành và phát triển của vùng đất này. Chúng được chắt lọc, kết tinh từ mọi miền đất nước và cả tinh hoa văn hoá bên ngoài. Trong quá trình giao lưu, hội nhập tạo cho con người Thăng Long – Hà Nội vừa thuần hậu, lịch sự, vừa hào hoa, phong nhã. Cái riêng đó, nét đẹp văn hóa Hà Nội đó có giá trị độc đáo, đặc sắc của cư dân chốn Kinh Kì – Kẻ Chợ.
Tổng kết
Văn hóa của người Hà Nội được xem như một giá trị tinh hoa của văn hóa Việt. Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, Hà Nội đã trở thành trung tâm văn hóa lớn của cả nước. Những nét văn hóa đặc trưng của Hà Nội đã đi vào thi ca, trở thành niềm tự hào của người dân thủ đô. Ngày nay, hòa vào dòng chảy của cuộc sống hiện đại, người ta vẫn bắt gặp những nét đặc trưng của văn hóa người Tràng An. Tham khảo thêm về văn hóa Trung Quốc.
